piątek, 1 listopada 2019

Frederic Chopin Symposium Speech, Warsaw Academy of Music, 1976


Prof. Jerzy Marchwiński


  Frederic Chopin Symposium Speech
Warsaw Academy of Music, 1976


FREDERIC CHOPIN’S CHAMBER WORKS AND SONGS:
PERFORMANCE PROBLEMS 


Ladies and Gentlemen,

            Let me discuss  some of  the challenges encountered by performers of chamber works and Songs by Frederic Chopin.
            However, please accept my two initial reservations – they will help to define the area onto which I am going to venture. 
            First of all, I am not a scientist, musicologist or a theoretician, but a performer and teacher/performer.  I truly respect the scientific methods and often make use of  the results of such research – mostly to determine the historic authenticity of a composer’s life and work.  However, I generally leave this domain to the experts, theoreticians and musicologists. They have their own goals to achieve in art, while we, the performers, have ours. We can live in perfect harmony, without any errors resulting from overstepping one another’s competences. 
            Nevertheless scientists, even prominent, venture to discuss performance issues and at times prove to be almost ignorant; conversely we, the performers, may be dilettantes in science and all our efforts there may prove useless and worthless.
            Secondly, I would like to differentiate between performance challenges and  performance problems.  I understand  challenges as subjective.  For some artists, the purely technical texture proves to be a veritable trap; others stumble over the cantilena and the narrative, while still others struggle with expression or the inability to read and understand the character of a work.
            Therefore, challenges should be solved individually both by independent performers and by students, although the latter  may be less experienced in an individual search for solutions and they tend to seek  the assistance and decisions of their teachers.
            The true problems are the reefs and dangers which stand in the way of the majority – if not all – performers while working on the pieces. 
            In my view, Chopin’s Songs and chamber works  pose the following problems:
1.     Positioning them among all Chopin’s works;
2.     Notation and text problems;
3.     General problems of ensemble performances.
I do not intend to discuss today the elementary, simple and obvious issues, as I am talking here to outstanding teachers, pianists and students to whom the art of piano playing and the art in general has disclosed at least a part of its innumerable secrets.

Positioning chamber works and Songs among  Frederic Chopin’s works
To proceed orderly, let me recall the opus numbers:
·       Introduction and Polonaise for cello and piano,  Op.3
·       Trio for violin, cello and piano, Op.8
·        Grand Duo for cello and piano  on themes from  “Robert the Diable” by G. Meyerbeer(appr. Op. 16-17)
·       Sonata for cello and piano, Op.65
·       Posthumous Songs published as Op. 74
      Chopin created his chamber works early and late in his life. The Introduction and Polonaise and the Trio were written between  1828 – 29,  Grand Duo in 1832 while the  Sonata for piano and cello is the last work covered by the opus numbers.

      Ten of the Songs were written between 1829-31, four between 1836-38 and the remaining ones between  1841-47. (Chronology by  Maurice Brown: CHOPIN. An index of his  works in chronological order).
It seems worthwhile to ask the composer himself about his opinion on his chamber works. 
·       This is what he wrote in a letter to Tytus Woyciechowski on Sept. 09, 1828:
     “As far as my new works go, I have nothing done yet, with the exception of the Trio in g-minor which I started after your departure and left not quite finished.  I tried the first  Allegro with an accompanist before I left to  Sanniki and I plan to rehearse the rest as soon as I am back.”

·       To  Tytus Woyciechowski, on Jan. 14, 1829:
    “I wrote at his place (Radziwiłł’s manor in  Antonin) the Alla polacca  with cello.  It is nothing  but glitter for the drawing room, for the ladies.”

·       To  Tytus Woyciechowski, on April 10.04.1829:
     “[…] my Polonaise with cello, to which I added  Adagio, an introduction specially for  Kaczyński. We rehearsed it and it seems acceptable.”

·       To  Tytus Woyciechowski, on August 21, 1830:
     Kaczyński and Bielawski will see me tomorrow.  At ten in the morning I will rehearse my Polonaise with Cello and Trio, with Elsner, Ernemenn, Żywny and Linowski. We will play until we drop dead.”

·       To  Tytus Woyciechowski, on  August 31, 1830”
     “I rehearsed the Trio last Sunday. Perhaps it is because I have not listened to it for a long time, but I am quite content with myself (a happy man), but I got an idea into my head – to use  viola instead of  violin, as the fifth  resonates the best  for the violin, and therefore it is used the least. Thus, the viola will be stronger against the cello which is my proper writing focus;  then it will go to the print. “

·       To Jan Matuszyński,  on December 26, 1830:
     “After lunch came  Wild - a famous, or even the most famous German tenor.  I accompanied him  the Othello aria by heart; he sung it like a master he is.”

·       To his family in Warsaw, on June 23, 1831:
     Cicimarra said that nobody else in Vienna is as good an accompanist as me.  ‘I know it perfectly well’ thought I (Hush!)”

·       To  Tytus Woyciechowski, on  December 12, 1832:
     „(…) Schlesinger, who employed me to write something based on the themes from Robert.”
·       To his family in Warsaw, on December 12, 1845:
     „I rehearsed some fragments of my Sonata with cello with  Franchomme and it went well. However, I do not know if I can find time to print it still in this year.”

·       To his family in Warsaw, on  October 11, 1846:
     „Sometimes I find my Sonata with cello satisfactory, at other  times – not. I  discard it, then I put it together again ...”

·       To his family in Warsaw, in  April 1847:
     „Before she (Delfina Potocka) left, Franchomme and I played  her my Sonata, at my place.” 

            These are the most important quotes from Chopin’s correspondence.  There are also various brief yet always precious comments in a number of letters;  they not only show Chopin’s authentic interest in singing, but also his excellent knowledge of the repertoire and even technical terms used by singers.
            According to his contemporaries, he was a perfect accompanist and he also required that his students play in ensembles. Mikuli says that he actually  ordered his assistant Mrs Rubic to learn singing. 
            In his youth, Chopin  befriended  Antoni Radziwiłł, the author of music to Faust and  dedicated the Trio to him.   His friendship with  Franchomme – artistic and everyday – continued for many years and resulted in  the Grand Duo, composed jointly. One may also assume that it may have influenced the Sonata with Cello as well.  
            I am sure that Chopin was one of the  artists who as a rule do not create to order in the most explicit sense, with the exception of trifle, marginal items, but work almost always under the internal summons of their genius which is their sole commander. Such summons govern  both the contents and the form of the work, jointly and severally, and they are crowned with  incorruptible perfection. The toil and  struggle with the matter and with oneself  to achieve perfection are the sign  that the artist truly and deeply strives for internal freedom.   In this sense, Chopin was the most liberated of all the free spirits.  He yielded only to his birth date – but none of the geniuses, even the greatest ones, have yet been able to free themselves from this constraint.  The place of  birth, however,  was for him not just a  name in the certificate, but the vital, beloved essence of his life and creation. He never bowed to convenance and to the  pressure of well-meaning friends and refused to compose  symphonies or operas.  He wrote because he needed and wanted to do it. All his legacy was such – including chamber works and songs.  It seems that this chamber character, or in other words intimacy,  is the most transparent feature of the whole repertoire of his works.  
            Without the overwhelming effect of the symphony, without the operatic wedgies, lipstick and elevated stage, Chopin appeals directly to the most sensitive sides of the human soul.  The spirit of chamber music is present – at least by my ear – in the pieces which seem purely pianistic, such as the  Sonata in b-minor. The phrasing  between measures  144  -  160 in the Scherzo with the marvellous, cello-like  singsong of the left hand and equally singsong-like,  polyphonic chords in the right-hand part could actually sound equally natural when played by a string quartet. 
            I had been pondering over a certain unwillingness or even bias  which I noted in some performers and theoreticians who do not treat Chopin’s solo pieces, chamber works and songs as equal, being definitely partial towards the solo works. Evaluating comparisons are always abhorrent, especially when they refer to art created by geniuses; in such cases they prove particularly  aimless and pointless.  Chopin’s chamber works and songs are just different from the solo works, because they are another type of art of different character. The artist is one person, but his works are many and various.
            The piano genius of the composer uses the identical instrumental texture in all the works; the type of the musical narrative is also the same.  The elements of the work and the concepts are perfect and the structuring of the whole is just an authentic  masterpiece; this holds true for all Chopin’s works. 
            I position Chopin’s songs similarly to  the Mazurkas, although some of them are written in duple metre.  Nevertheless, they share with the Mazurkas   the same root – the authentic Polish, vernacular folklore.  It  would be a vain attempt to seek there any direct quotations  from the folklore; however, the songs  grow out of the actual,  palpable, obvious but  elusive soul of the Polish people, the nation – and it undoubtedly defines their character. However,  this is neither the right place nor am I the right person to  name here the sources of this exceptional   power which binds us all so vitally and so cordially and at times so painfully with the land of our childhood where bread  had such a delicious taste.
            The joy, longing and the merriment of Polish people are inherent in the songs and dances. In Chopin’s life, the drama of Polish history and fate of the nation were neither an ornament nor a stigma, but the very life itself.  Their   truth and power   were incredible, if one realizes that even the tune to such a personal, private song  Out of my sight charms with the rhythm of the mazurka. 
            The folk and national character of Chopin’s songs poses the paramount problem for the performers which at times  almost turns into a trap.  Schubert’s songs can happen anywhere.  Chopin’s songs can happen only here, under the Polish sky.  They are just like the Mazurkas.  Their simplicity is so misleading. In fact, they are incredibly difficult. 
            The Songs are full of emotion, natural and vivid, which never let Chopin   move away from his home and fatherland, in spite of his physical absence there.  Sensing his near end he wrote a letter  to Wojciech Grzymała in Edinburgh,   1848: “And meanwhile, where did my art go astray? Where did I squander my heart? I hardly remember now how people sing songs at Home”.

Text problem
            The second problem encountered by performers setting to work on the chamber  songs by Chopin are the issues and doubts concerning the text itself: its authenticity, variants, inaccuracies etc. 
            I intended to start this part with a general appeal  to remember  that Chopin’s pieces are a living work of a genius which  talks to us and  resonates with the audience – and not with printed pages covered with notation… however, this would be a wrong audience for it!
            Such appeal  should be directed to scientists and editors.  The historic narrative of the artist’s life with all its complexity, relationships, structuring and aspects should be investigated by an intelligent and sensitive biographer or even a scientist who would separate facts from legends and authentic events from apocrypha, giving us an unrestrained access to the facts or just the most credible information about the composer.  The important and complex problem  of the notation and text is of a very similar nature. 
            The whole huge, investigative, comparative work which consists in  reaching to the sources and then  correcting and verifying the information is actually burdening the editor. He has to resort to his Benedictine patience and exactness and  deduction skills  equalling that of Sherlock Holmes – particularly in this era which values urtext editions and the most authentic versions – to reach the manuscripts and first editions, to show the work in its original rendering free from the traditional overgrowth, distortions or just plain mistakes of the copyists or the nonchalance of early editors. Again, as in the previous case, we – the performers – are actually interested only in the effects of his work.  We would like to get a text which is credible in its authenticity, which transfers the concept of the artist in its entirety and is free from errors, mistakes and deformations. 
            In Chopin’s case this is particularly important. The more detailed the study of the notation of his work, the better  the perception of the mastery of the composer’s workshop. One can just marvel at the deep  musical wisdom, logic, precision and exactness as well as the unyielding imperative of perfection which undoubtedly tormented the artist himself but at the same time it gave us, the performers, an incredible opportunity to enjoy the most wonderful adventure – to participate in the thinking process of a genius.   I see Chopin as an artist endowed with immense internal freedom  and therefore never yielding to the creative pedantry.  His various, even the most trifle solutions  of tying, articulation or dynamics are always justified, even if at the first glance  they seem unnecessary or just erroneous.
            Every detail is of significance.  In my opinion, the perfection of the detail is one of the essential characteristics which distinguish a great, outstanding performance from a mediocre, common one.  Many performers and composers have excellent creative or interpretation concepts.  However, some are able to turn them  into pure gold, while others generate just tombac.  Some associate musical thoughts in an ordinary, typical, routine or just banal manners, while others, who are doomed to be genial and original, combine them following  their own   rules of perfection, mastery and creativity.   Chopin,  the primus inter pares, the perfect architect of the whole and the master of a detail, obliges the performer to keep both these aspects  in mind.
            Lew Tolstoy was right to speak about  95 percent of  craft and just 5 percent of genius in art.  In my view, these five percent of Chopin’s genius is a mystery which should not be touched, similarly to the seeds of our own talents. However, one should examine the handicraft which is there to be learnt and showed in the spotlight. It is available  for all and one and it should be the focus of our teaching effort and of the performing toil.  As always, we strive to  provide the most perfect rendering of the composer’s thought by comprehending and mastering the craft recorded in the notation. Obviously, the text, the graphic recording of the thoughts is imperfect, incomplete and sometimes just helpless when facing the vastness of such thought.  Still, it remains the external and palpable reflection of the craft. Hence the importance of its authenticity and recommended diligence of study. 
            Among the available texts, the PWM/Chopin Institute’s  edition of Utwory kameralne (Chamber Works), which involved extremely valuable co-operation of the Wiłkomirski family,  meets the requirements posed to reliable, critical and credible publication. The editors put considerable effort to consult manuscripts and first editions, providing a text which is quite credible. 
            Professor Jan Ekier, with his usual generosity and openness, told me once a story, almost an anecdote, which gives an idea of how inquisitive the researcher on Chopin’s works should be. An excellent cello player Franchomme had been  Chopin’s friend for many years.  Actually, on his part it was not only friendship but almost  a cult. In addition to that, Franchomme was an extremely exacting person, almost a pedant. The conclusion is very easy: whenever any doubts concerning Chopin’s texts occur, one may assume with quite a high probability that works issued in Franchomme’s lifetime were proofread by the latter and therefore are the most credible versions. 
            Chopin’s chamber works were printed in his lifetime, but all the Songs were posthumous.  There is no way to know which parts are authentic and how they were treated by Fontana,  the  first editor of this collection.  One should realize the challenges facing a contemporary editor who will venture to create an authentic notation of these Songs, as they were conceived by their author. 
            To give but a few examples, let us consider  the beginning of the piano part in The Wish which differs significantly in the manuscript from the text published in almost all the editions, or the problem of Leaves are Falling,  a song which had been lost according to the introduction to the National Edition, but  was   reconstructed by Julian Fontana from memory.
General problems of ensemble performances
It is worthwhile to mention the third problem, related to ensemble performances. Let us start with a reservation. As I am aware of the high professional level of my audience, I shall not speak about obvious, common sense  issues generally known to those who freely wield their artistic  tools and craft, enjoying considerable erudition in music. I also keep in mind the vastness of the problem, which can be embraced with the mind, but almost evade the  power of the word and the pen, particularly if  the latter is not  fluent enough. Therefore, my comments on ensemble performance are just a personal suggestion, presenting  one of the many available solutions. 
            Primarily, the musical work should be treated as a whole intended to be performed by two or more persons.  I would compare it to a mosaic composed of leading  and accompanying elements, and not a combination of  two or three parallel lines.  A musical work is at the same time uniform and complex, with basic elements of rhythm, melody, harmony etc., and essential ones -  articulation, dynamics and timbre, are mobile and   dynamically   interdependent.
            Therefore, the ensemble performances are a team work based on  a similar, although not necessarily identical understanding of such interdependence.  Such perception immensely affects the relationship of the performers, effectively erasing any privileged or underprivileged positioning of the  musicians as  each of them performs in turn  the leading elements which are of greater importance and then switches to the  accompanying ones which are of lesser significance for the time being;  such shifts occur multiple times throughout the performance.  For this reason, the  performers should enjoy equal or almost equal status.  A dictator or a usurper and a servant or  a slave   should not perform jointly; the same concerns a  partnership of a master and a considerably less skilful performer. The lack of confidence in oneself and consequently  in others does not bode well either. Generally, some reasonable confidence in the musical skills, wisdom and good will of a partner seem to be the key to successful co-operation.  
            I do not think that the compatibility of personalities and characters of the partners is a necessary condition for a good team performance. The polarisation of two different individualities may become a fascinating adventure for the audience, and it may add brilliance to the interpretation.  Such individual features should not be eliminated but channelled  towards the overall goal which is the success of the performance.  I do not see any reason for  a pianist to imitate a cellist while playing the marvellous singsong beginning of the Largo from the Sonata op.  65.  Let each   play his or her own. Each of them is free, each is a different person with a unique,  individual drop of eternity which is called life. They are bound by the fact that they are performing together,  by their musical education and skill and – at least in theory – by the ordinary common artistic sense which effectively protects us against interpretative vagaries and absurdities.
In my career as a performer and teacher I follow three guidelines which determine the duties of each performer, to be completed before the first meeting with the partners:
·       Each of them should study the whole work, the whole notation and the whole text of the songs;
·       Learn one’s own part as well as possible. In my view, there are no  main and support parts in music, or in theatre.  There are only  masterful renditions and poorly played parts.
·       Have one’s own concept of the work as a whole, but never forget that the final version may emerge only when playing together. 
            I am convinced that the above guidelines are true and effective.  They are of utmost importance for the affirmative attitude of the ensemble, as they create the atmosphere of respect for the author, the work and oneself. 
Each of Chopin’s chamber works is a full, complete entity although the instruments in them are not always given equal treatment or prestige;   the piano seems to be privileged – for instance in the Trio. 
            However, I am positive that if the performers meet these three requirements for preparing oneself  for  the first rehearsal – and I emphasize here that this work has to be done fully and   thoroughly before the rehearsal – they may realize that there are no essential problems obstructing the team performance. Obviously, this holds true not only for Chopin but also for works by other composers. The result should be a dialogue, or rather a conversation for three, conducted in this case in the extremely flexible language of Chopin’s music, creatively enhanced by the timbre of each of the performers.  That conversation is live and dynamic, and each time it will be different, provided that the performers present  similar level of knowledge, skill, craft, preparation, confidence and artistic sound reason. In fact, one should not take into consideration any other arrangements.
            I would like to direct your attention to a performance problem in the Songs concerning piano players.  They have to be aware that the tolerance and interpretation intentions must be much higher than in partnership with instrumentalists. Each singer has his or her own individual instrument which is actually unique in the history of mankind. 
            One should not only keep this in mind, but should consciously protect the things unique and extraordinary – particularly in the present age of mass production.   Out of My Sight can be sung by a tenor or a bass, and the Melody or From the Mountains, Where They Carried...  - perhaps the most beautiful of Chopin’s Songs can be sung by a woman or a man,  Żylis-Gara or Hiolski. The songs will remain the same, yet they will be so different. 
            If the pianist partner overlooks the ramifications of the fact that every singer sings in his unique, individual voice, if he does not have the ability to play perfectly well in various keys, tempi and dynamics – or if he is unable to  learn it, if he cannot rise above his own interpretation, which may be perfect but nevertheless inflexible,  the strive for the perfect  performance will end up with the inevitable defeat of both and the vexed listener will find himself alone in  the woeful post-disaster zone. 

            Summary:
            For the purpose of this presentation where all the participants  present sufficiently high level of musical education, abilities and artistic craft, I can see three problems affecting the performance of Chopin’s  chamber works  and songs:
·       The positioning these works among the legacy of Chopin and perceiving them as equally valuable  as the solo works and  differing from them only due to their ensemble character, however equally masterful with respect to their overall architecture and the exquisite structure of its elements. These works were written out of the internal desire, without any external pressure to which Chopin was, nota bene,  totally immune. 
·       Just as in the case of any other works, one should show immense respect to the text and notation which is the testament of a genius and also a  transmission of the thought of an artist  and the life of a person. It is also a masterpiece of the composer’s craft  entrusted to us, palpable, and available for the study.
·       The set of general problems of ensemble performances. In addition to the high level of professionalism, they require trust and tolerance, the ability to understand the partners and to think critically; all these features are the indispensable key to the success of any team activities.
In addition to the three problems discussed herein, I can see many others, but they are not artistic in character. All of us  encounter them  when entering the intricate meanders of communicating with another person.  Although they may be applied to aesthetics, as in this case, they also refer to the philosophical understanding of goodness, truth and beauty which may unify people or separate them.
            I did not discuss any detailed or particular problems posed by ensemble performances of chamber works and songs by Chopin, because I simply do not see any.  I am deeply convinced, based on long years of my stage and teaching experiences that the individual, thorough work  is a  sufficient preparation for performing music in an ensemble.
            I did not discuss any piano problems, as they are the same for all the works of Chopin and they have been discussed many times by outstanding experts.
            I did not discuss any performance problems faced by violinists, cellists and vocalists either, as I do not have enough competence and none  of my partners authorised me to speak in his or her name.
            Let me end  this presentation of performance problems in chamber works and Songs of Frederic Chopin with a comment on altruism – this very special state of mind which is the key to the success in chamber performances.  An altruistic performer places the good of the others: the author, the work and the partners above his or her own personality, no matter how precious, and values the  joy and emotions of  the audience more than his own satisfaction.

Warsaw, 1976

(jmarchwinski@gmail.com)





Z PROBLEMATYKI WYKONAWCZEJ UTWORÓW KAMERALNYCH I PIEŚNI FRYDERYKA CHOPINA


Prof. Jerzy Marchwiński


Z PROBLEMATYKI WYKONAWCZEJ UTWORÓW KAMERALNYCH I PIEŚNI
FRYDERYKA CHOPINA


Proszę Państwa!

            Zamierzam podzielić się z Państwem kilkoma spostrzeżeniami na temat problemów wykonawczych kameralnej i pieśniarskiej twórczości Fryderyka Chopina.
            Od razu na wstępie pragnę zasygnalizować rodzaj podwójnego zastrzeżenia, które pozwoli określić teren po którym będę się poruszać.
            Primo: Nie jestem naukowcem, muzykologiem ani teoretykiem. Jestem wykonawcą i wykonawcą-pedagogiem. Mam ogromny respekt dla metody naukowej. Często sam sięgam po dorobek nauki, przed wszystkim w określeniu autentyzmu historycznego życia i twórczości kompozytora, lecz w zasadzie, pozostawiam tą domenę specjalistom, teoretykom i muzykologom. Oni mają swoje pożyteczne zadanie do spełnienia w Sztuce, my wykonawcy – swoje. Możemy żyć w doskonałej symbiozie, bez pomyłek wynikających z przekraczania kompetencji.
            Wszak zdarza się dość często, że skądinąd znakomity naukowiec zabierając głos na temat problemów wykonawczych, okazuje się być niemal ignorantem i odwrotnie, my wykonawcy, na terenie nauki stać się możemy dyletantami, a nasz wysiłek daremnym i bezużytecznym.
            Secundo: Pragnę oddzielić trudności wykonawcze, od problemów wykonawczych. W moim rozdzieleniu, trudności mają charakter subiektywny. Dla jednego prawdziwą pułapką jest faktura techniczna; dla drugiego, kantylena i narracja, dla innego – ekspresja lub niemożność odczytania i zrozumienia charakteru utworu.
            Trudności pozostawiam indywidualnemu rozwiązaniu zarówno w wypadku wykonawcy już samodzielnego, jak i studenta mało jeszcze wprawnego w poszukiwaniach, oczekującego pomocy i rozstrzygnięć pedagoga.
            Problemami zaś są te rafy i niebezpieczeństwa, na która natknąć się może – nawet jeśli nie każdy, to przynajmniej w domniemaniu – większość wykonawców przy opracowywaniu utworów.
W utworach kameralnych i Pieśniach Chopina dostrzegam takie problemy:
1.     Uświadomienie sobie miejsca jakie te utwory zajmują w twórczości Chopina;
2.     Problemy zapisu, tekstu;
3.     Ogólne problemy wykonawstwa zespołowego.
O tych własne problemach chcę Państwu opowiedzieć.  
Nie zamierzam mówić o sprawach oczywistych, prostych, niejako elementarnych, bo przecież moim adresatem są znakomici pedagodzy i koncertujący pianiści, lub studenci, a więc ci, dla których zarówna sztuka gry na fortepianie, jak i sztuka w ogóle, ujawniła już część – przynajmniej – swoich niezmierzonych tajemnic.
Miejsce utworów kameralnych i pieśni w twórczości Chopina.
Dla porządku przypomnę Opusy:
·       Introdukcja i Polonez na wiolonczelę i fortepian, Op.3
·       Trio na skrzypce, wiolonczelę i fortepian, Op.8
·       Grand Duo, ma wiolonczelę i fortepian na tematy z opery „Robert Diabeł” Meyerbeera (ok. Opusu 16-17)
·       Sonata na wiolonczelę i fortepian, Op.65
·       Pieśni wydane po śmierci kompozytora jako Op. 74
      Utwory kameralne powstały we wczesnym i końcowym okresie twórczości Chopina: Introdukcja i Polonez oraz Trio, w latach1828-29; Grand Duo w 1832; Sonata na fortepian i wiolonczelę jest ostatnim utworem opusowanym.
      Dziesięć Pieśni powstało w latach 1829-31, cztery w 1836-38, pozostałe w 1841-47. (Chronologia w/g Maurice Brown: CHOPIN. An index of his works in chronological order).
Wydaje się być wartościowym zapytanie samego kompozytora o sąd o własnych dziełach w dziedzinie kameralistyki.
·       Chopin pisze w liście do Tytusa Woyciechowskiego z 09.09.1828 r:
     „Co się tycze nowych moich kompozycji, nic nie prócz jeszcze niezupełnie skończonego tria g-moll, zaczętego po Twoim wyjeździe. Próbowałem pierwsze Allegro z akompaniatorem przed wyjazdem do Sannik, za powrotem resztę myślę spróbować”.
·       Do Tytusa Woyciechowskiego, 14.01.1829 r.
     „Napisałem u niego (u Radziwiłła w Antoninie) Alla polacca z wiolonczelą. Nic nie ma prócz błyskotek, do salonu, dla dam”.
·       Do Tytusa Woyciechowskiego, 10.04.1829 r.
     „Mój Polonez z wiolonczelą, do którego dodałem Adagio, introdukcję umyślnie dla Kaczyńskiego. Próbowaliśmy i ujdzie”.
·       Do Tytusa Woyciechowskiego, 21.08.1830 r.
     „Jutro Kaczyński i Bielawski są u mnie. Rano o 10-tej przy Elsnerze, Ernemennie, Żywnym i Linowskim próbuję mój Polonez z wiolonczelą i Trio. Będziemy grać do zabicia”.
·       Do Tytusa Woyciechowskiego, 31.08.1830 r.
     „Trio próbowałem w przeszłą niedzielę, nie wiem, może dlatego, żem go dawno nie słyszał, alem był dosyć kontent z siebie (szczęśliwy człowiek), tylko mi jeden koncept przyszedł do łba, żeby zamiast skrzypców użyć altówki, albowiem u skrzypków kwinta najwięcej rezonuje, a tym na niej najmniej się gra, altówka będzie mocniejszą przeciw wiolonczeli, która jest we właściwej mojej sferze pisania, i to do druku”.
·       Do Jana Matuszyńskiego, 26.12.1830 r.
     „Po obiedzie przyszedł Wild, sławny, nawet dziś najpierwszy niemiecki tenorzysta. Zaakompaniowałem mu na pamięć arię z Otella, którą po mistrzowsku odśpiewał”.
·       Do Rodziny w warszawie, 23.06.1831 r
     „Cicimara mówił, że nie ma w Wiedniu nikogo, co by tak akompaniował jak ja. Pomyślałem sobie: wiem o tym doskonale (Cicho!)”
·       Do Tytusa Woyciechowskiego, 12.12.1832 r.
     „Schlesinger, który mnie zaangażował pisać coś z tematów Roberta”.
·       Do Rodziny w Warszawie, 12.12.1845 r.
     „Spróbowałem z Franchommem trochę mojej Sonaty z wiolonczelą, i dobrze. Nie wiem, czy będę miał czas tego roku ją drukować”.
·       Do Rodziny w Warszawie,11.10.1846 r.
     „Z mojej sonaty z wiolonczelą raz kontent, drugi raz nie. W kąt rzucam, potem znów zbieram…”
·       Do Rodziny w Warszawie, kwiecień 1847 r.
     „Przed jej (Delfina Potocka) wyjazdem zagrałem jej u siebie moja Sonatę z Franchommem”.
            Tyle ważniejszych cytatów z chopinowskiej korespondencji. Są jeszcze rozproszone w różnych listach krótkie, lecz zawsze cenne uwagi, znamionujące nie tylko autentyczne zainteresowanie śpiewem, lecz również doskonałą orientację Chopina w repertuarze, a nawet nazewnictwie techniki wokalnej.
            Sam doskonale akompaniował, jak przekazali współcześni, od swoich uczniów wymagał znajomości i czynnego uprawiania gry zespołowej, a według Mikulego, swojej asystentce pani Rubic, wręcz kazał uczyć się śpiewu.
            W okresie młodości łączyła go pewna zażyłość z Antonim Radziwiłłem, autorem muzyki do Fausta. Jemu Chopin dedykuje swoje Trio. Z Franchommem przyjaźń – ta zwykła, ludzka i artystyczna, trwa wiele lat. Owocem jej jest wspólnie skomponowane Grand Duo, a można również mniemać, że nie pozostała bez wpływu na napisanie Sonaty z Wiolonczelą.
            Jestem przekonany, że Chopin należał do tych twórców, którzy w zasadzie nie tworzą na zamówienie rozumiane sytuacyjnie i dosłownie, chyba że jakieś marginesowe drobiazgi, lecz działają niemal wyłącznie rządzeni wewnętrznym nakazem geniuszu, ich jedynego władcy. Nakaz ten dotyczy zarówno treści jak i formy dzieła, oddzielnie i łącznie, zaś jego dominantą jest nieprzekupna doskonałość. Trudy zmagań z materią i sobą samym o dzieło doskonałe są też znamieniem potrzeby prawdziwej i głębokiej, wewnętrznej wolności. W tym rozumieniu Chopin był najwolniejszym z wolnych. Ulegał tylko swej dacie urodzenia – ale przecież nie istnieje geniusz, nawet największy, który byłby w stanie się od niej uwolnić, zaś miejsce urodzenia, nie było dla niego li-tylko nazwą w metryce, lecz mimo oddalenia, krwią serdeczną życia i tworzenia. Pozostał Chopin nieuległy i wobec konwenansu i wobec przyjacielskich nalegań, i nie wdał się w przygodę tworzenia symfonii i oper. Pisał z potrzeby i z chęci. Całe dzieło swojego życia, również utwory kameralne i pieśniarskie. Kameralny, a więc intymny rodzaj muzyki, wydaje się być szczególnie zgodny z ogólnym charakterem chopinowskiego dzieła.
            Bez symfonicznej masy, bez operowego koturnu, szminki i rampy, przemawia niemal bezpośrednio do najwrażliwszych rejonów ludzkiej duszy. Brzmią też kameralne echa – dla mnie przynajmniej, nawet w tak absolutnie pianistycznych utworach jak Sonata b-moll. Fraza pomiędzy taktami od 144 do 160 ze Scherza, z cudownym, wiolonczelowym śpiewem lewej ręki, i równie śpiewnymi, wielogłosowymi akordami w partii prawej ręki, podobnie naturalnie jak na fortepianie, mogłyby zabrzmieć w kwartecie smyczkowym.
            Zastanawiałem się nad klimatem pewnej niechęci, rodzajem uprzedzenia, które jest wyczuwalne u niektórych wykonawców i teoretyków, stawiających utwory solowe i kameralno-pieśniarskie Chopina na nierównych płaszczyznach, ze zdecydowanym uprzywilejowaniem tych pierwszych. Porównania wartościujące są zawsze antypatyczne, a w sztuce, szczególnie tworzonej przez geniuszów, po prostu bez celu i bez sensu. Utwory kameralne i Pieśni są inne niż utwory solowe, bo inny jest ich rodzaj i charakter. Twórca jest jeden, dzieła są różne.
            Pianistyczny geniusz kompozytora posługuje się identyczną fakturą instrumentalną we wszystkich utworach, rodzaj muzycznej narracji niczym się nie różni. Elementy dzieła, pomysły, są doskonałe, sposób konstruowania całości, jak wszędzie u Chopina, autentycznie mistrzowski.
            Pieśni Chopina stawiam w rzędzie Mazurków, mimo że niektóre pisane są w metrum parzystym. Z jednego pnia z Mazurkami wyrastają: jest nim ludowość, nasza polska, rodzima. Próżno by w nich szukać cytatów z folkloru, lecz przecież to co istnieje, co jest dostrzegalne, oczywiste, a jednocześnie niemożliwe niemal do nazwania, to dusza polskiego ludu, narodu, bez wątpliwości określa ich charakter. Ani tu miejsce ani nie czuje się powołany do próby nazwania źródeł wyjątkowej siły, wiążącej nas tak serdecznie i żywotnie, boleśnie niekiedy z ziemią, której chleb smakowaliśmy w dzieciństwie.
            Radość i tęsknota, wesołość polskiego ludu, zamknięte są w pieśniach i tańcach, dramatyzm naszej historii i narodowego losu nie były ornamentem w życiu Chopina, nie były też jakimś piętnem na tym życiu, lecz samym życiem. Siła i prawda w tym musiała być niezwykła, skoro nawet muzyka do poezji tak wydawałoby się osobistej, prywatnej, jak „Precz z moich oczu”, czy „Pierścień”, brzmi rytmem mazurkowym.
            To właśnie ludowość i narodowość Pieśni Chopina jest – moim zdaniem – ich najistotniejszym problemem wykonawczym, pułapką niemal. Pieśni Schuberta dziać się mogą wszędzie. Pieśni Chopina dzieją się u nas, pod polskim niebem. Są jak Mazurki. Ich prostota jest zwodnicza. Są arcytrudne.
            Jest w tych Pieśniach uczucie, naturalne i żywe, które nie pozwoliło się oddalić Chopinowi, mimo nieobecności, od domu i od Ojczyzny. W przeczuciu odejścia pisze 1848 roku z Edynburga do Wojciecha Grzymały: „Tymczasem moja sztuka gdzie się podziała? A moje serce gdziem zmarnował? Ledwie że jeszcze pamiętam, jak w Kraju śpiewają”

Problem tekstu.
             Drugim problemem, na który natknąć się może wykonawca przystępujący do pracy nad kameralno-pieśniarską twórczością Chopina, są zagadnienia i wątpliwości związane z tekstem, jego autentycznością, wariantami, nieścisłościami, itp.
            Zamierzałem rozpocząć tą część, od apelu skierowanego do na wszystkich, że biorąc do ręki utwory Chopina winniśmy pamiętać, iż mamy do czynienia z żywym dziełem geniusza, przemawiającym do nas, rezonującym u słuchacza, a nie ze stronicami papieru zadrukowanego nutami, ale przecież adresat nie ten!
            Jest to apel do naukowców i wydawców. Tak, jak historycznym określeniem fabuły życia, jego złożoności, powiązań, układów i aspektów, zajmować się winien inteligentny i wrażliwy biograf, naukowiec raczej, rozstrzygnąć co faktem co legendą, co autentykiem a co apokryfem, nam zostawiając już tylko możność swobodnego dostępu do informacji prawdziwych, lub nawet tylko bardzo wiarygodnych o kompozytorze – podobnie z ważnym i złożonym problemem zapisu, tekstu.
            Cała ogromna, dociekliwa praca porównawcza, źródłowa, korygująca, weryfikująca, to – w gruncie rzeczy, sprawa wydawcy. On musi, najczęściej z benedyktyńską cierpliwością i dokładnością, niekiedy z holmesowską przenikliwością, zwłaszcza teraz, w epoce urtextów i tendencji do ustalania wersji najbardziej autentycznych, dotrzeć do rękopisów i pierwodruków, pokazać utwór w swej pierwotnej szacie, wolnej od tradycyjnych narośli, przeinaczeń lub zwykłych pomyłek kopistów, bądź też dezynwoltury niektórych dawniejszych wydawców. I znowu, jak poprzednie, nas wykonawców interesuje w zasadzie jedynie owoc pracy wydawcy. Chcemy dostać do ręki tekst budzący zaufanie swym autentyzmem, w przekazaniu całej myśli twórcy, wolny od błędów, pomyłek i deformacji.
            U Chopina jest to szczególnie ważne. Im wnikliwiej studiuje się zapis jego dzieła, tym wyraźniej dostrzec można mistrzostwo rzemiosła kompozytorskiego. W każdym podziw i zachwyt budzi głęboka mądrość muzyczna, logika, precyzja, dokładność, i po prostu nieugięty imperatyw doskonałości, który na pewno nie szczędził męki samemu twórcy, a nam, wykonawcom, dał możność przeżycia – być może – najcudowniejszej przygody: niejako uczestniczenia w myśleniu geniusza. W moim odczuciu, Chopin jako twórca o ogromnej, wewnętrznej wolności, daleki był od pedantyzmu twórczego. Jest bardzo dokładny, bardzo precyzyjny. Różne, niekiedy drobne nawet warianty łukowania, oznaczeń artykulacyjnych lub dynamicznych, zawsze okazują się być uzasadnione, nawet jeśli początkowo wydają się niepotrzebne, lub nawet omyłkowe.
            Każdy detal ma znaczenie. Perfekcja detalu jest - moim zdanie - jednym z podstawowych elementów odróżniających wykonanie wielkie, wybitne, od przeciętnego, powszechnego. Wielu spośród kompozytorów i wykonawców ma doprawdy znakomite pomysły twórcze, czy interpretacyjne.  U jednych stają się one szczerym złotem, w rękach innych – tombakiem; jedni kojarzą myśli muzyczne zwyczajnie, typowo, machinalnie, czy wręcz banalnie, inni, genialni, niejako skazani na oryginalność, wiążą je według sobie tylko wiadomych prawideł doskonałości, mistrzostwa, nowatorstwa.  Chopin, Primus inter pares, doskonały architekt całości i mistrz elementu, wymaga od wykonawcy ciągłego baczenia na te, obydwie spawy.
            Przychodzi mi na myśl jakże trafna wypowiedź Lwa Tołstoja o 95 procentach rzemiosła i 5 procentach tego, co artystyczne, mistrzowskie w sztuce. Wydaje mi się, że owych 5 procent, tej tajemnicy chopinowskiego geniuszu tykać nie wolno, tak zresztą jak ziaren naszych zdolności, ale należy badać rzemiosło, którego przecież można nauczyć i w pełnym świetle ukazywać, które dostępne i wspólne dla wszystkich jest celem naszego wysiłku pedagogicznego i trudu wykonawczego.  Chodzi przecież, jak zawsze, o najdoskonalsze przekazanie myśli kompozytora poprzez poznanie i opanowanie rzemiosła przedstawionego w zapisie. A tekst, graficzny zapis myśli kompozytora, oczywiście niedoskonały, niekompletny, niekiedy bezradny wobec jej ogromu, jest jednocześnie zewnętrznym, dotykalnym obrazem rzemiosła. Stąd tak ważna jego autentyczność, i zalecana pilność w studiowaniu.
            Z dostępnych nam, wydanie „Utworów kameralnych” przez PWM – Instytut Fr. Chopina (przy ogromie wartościowej współpracy Rodziny Państwa Wiłkomirskich) odpowiada wymaganiom stawianym autorytatywnemu, krytycznemu, wiarygodnemu wydawnictwu. Redaktorzy zadali sobie trud dotarcia zarówno do rękopisów jak i pierwodruków, i przedstawili tekst, któremu w zasadzie można zaufać.
            Chcę wspomnieć jeszcze o informacji niemal anegdotycznej, ale dającej wyobrażenie o tym, jak przydatna jest dociekliwość badacza przedmiotu. Przekazał mi ją, jak zwykle szczodrze i bezinteresownie, prof. Jan Ekier, a dotyczy ona usposobienia wieloletniego przyjaciela Chopina, znakomitego wiolonczelisty Franchomme’a. Otóż, Franchomme związany był z Chopinem nie tylko przyjaźnią, ale wręcz rodzajem kultu. Wiemy, że był człowiekiem ogromnie dokładnym, właściwie z pogranicza pedantyzmu. Wniosek bardzo łatwy do wysnucia. Przy rozstrzyganiu ewentualnych wątpliwości tekstowych z dużym prawdopodobieństwem można przyjąć, że wydania chopinowskie, które ukazały się za życia Franchomme’a a przez niego korygowane, są tymi najbardziej wiarygodnymi, najbliższymi konkretnej informacji.
            O ile utwory kameralne ukazały się drukiem za życia kompozytora, to wszystkie Pieśni pochodzą ze spuścizny pośmiertnej. Nie wiemy, co w nich jest niewątpliwie autentyczne, nie wiemy dokładnie jak począł sobie z nimi Fontana, ich pierwszy edytor. Warto uświadomić sobie, jaki trud czeka wydawcę, który podejmie się dać nam do ręki tekst tych Pieśni, autentyczny, zgodny z chopinowska wolą.
            Przykładem tych trudności niech będzie początek partii fortepianu pieśni „Życzenie”, który w rękopisie jest istotnie różny od tekstu publikowanego we wszystkich niemal wydaniach. Albo też problem pieśni „Leci liście z drzewa”, według informacji zawartych we „Wstępie do wydania do Wydania Narodowego” zaginionej, a zrekonstruowanej z pamięci przez Juliana Fontanę.
Ogólne problemy wykonawstwa zespołowego.
Pozostaje jeszcze do zasygnalizowania trzeci z problemów wykonawczych – granie zespołowe. I znowu na wstępie zastrzeżenie. Wciąż mam na uwadze wysoki poziom fachowości PT. Słuchaczy, stąd za niecelowe uważam mówienie o sprawach oczywistych, powszechnie znanych i samo przez się rozumianych, znanych tym, którzy swobodnie panują nad rzemiosłem wykonawczym i artystycznym, oraz posiadają wartościową erudycję muzyczną. Pamiętam również o ogromie problematyki możliwej do ogarnięcia umysłem, ale niemal wymykającej się władzy słowa i pióra, zwłaszcza mniej wprawnego. Te uwagi o wykonawstwie zespołowym są więc osobistą propozycją, jednym z wielu możliwych rozwiązań.
            A więc, traktowanie utworu jako całości, przeznaczonej dla dwu lub kilku wykonawców. Określiłbym to bliżej, porównując z rodzajem mozaiki ułożonej z elementów wiodących i akompaniujących (wtórujących), nie zaś z dwu lub trzech równoległych partii. Jest to wynikiem przekonania o równoczesnej jednorodności i złożoności dzieła muzycznego, w którym elementy podstawowe – rytm, melodia, harmonia i wiele innych, z których najważniejsze – artykulacja, dynamika, barwa dźwięku, pozostają w ruchomej, dynamicznej zależności od siebie.
            Wykonanie zespołowe jest więc wspólne, realizowane przez zbliżone, choć nie koniecznie identyczne rozumienie wspomnianej wyżej zależności. Ma to ogromny wpływ na układ między wykonawcami, w zasadzie wyklucza istnienie pozycji uprzywilejowanych i upośledzonych na przestrzeni całego utworu, gdyż elementy wiodące, ważniejsze i akompaniujące doraźnie mniej ważne, wielokrotnie przechodzą od jednego wykonawcy do drugiego. Stąd też konieczne założenie choćby przybliżonego, równego poziomu wykonawców. Dyktator, lub w tym wypadku rodzaj uzurpatora i sługi, niewolnik, partner mistrzowski z mało jeszcze sprawnym, chyba nie powinni zasiadać do wspólnego wykonywania. Nie będzie również rokować pomyślnie o sukcesie współpraca nieufna, przede wszystkim do siebie, i w efekcie – do innych. W ogóle rozsądne zaufanie do umiejętności muzycznej, i nie tylko muzycznej, mądrości i dobrej woli partnera, wydają mi się być kluczem do sukcesu współpracy.
            Nie sadzę, aby warunkiem nieodzownym dobrego, wspólnego wykonania była zgodność osobowości i usposobień partnerów. Polaryzacja dwu różnych indywidualności stać się może fascynującą przygodą dla słuchacza, bardzo korzystnie też ubarwić interpretację. Nie wyeliminowanie, lecz ukierunkowanie do celu nadrzędnego, jakim winno być dobro utworu. Nie widzę powodu, aby pianista imitował wiolonczelistę grając cudowny śpiew początku Larga z Sonaty op.65. Niech każdy gra siebie. Obaj są wolni, każdy jest innym człowiekiem, ze swoją jedyną, niepowtarzalną kroplą wieczności, zwaną życiem. Łączy ich wspólne wykonywanie dzieła, wykształcenie i umiejętności muzyczne, i – w założeniu przynajmniej – zwykły, zdrowy rozsadek artystyczny, który chroni przecież skutecznie przed ekscesami i nonsensami interpretacyjnymi.
W mej działalności estradowej i pedagogicznej kieruje się trzema wskazaniami określającymi obowiązki każdego z wykonawcy przed pierwszym spotkaniem z partnerem:
·       Każdy winien przestudiować cały utwór, cały zapis nutowy, i oczywiście, tekst słowny w pieśniach;
·       Najlepiej jak możliwe nauczyć się własnej partii, własnej roli (tu nawiasem mówiąc uważam, że podobnie jak w teatrze – oczywiście w pewnym sensie, również w muzyce, nie ma ról pierwszo i drugoplanowych. Są kreacje, i są role źle zagrane).
·       Mieć własną koncepcję całości utwory nie zapominając, że wersja ostateczna może ukazać się dopiero w trakcie wspólnego grania.
            Wierzę w prawdę i skuteczność tych trzech wskazań. Są one kapitalnie ważne dla utrzymania afirmującej postawy w zespole, stwarzają klimat szacunku do twórcy, dzieła, partnera i siebie samego.
Kameralne utwory Chopina są jednorodne, są całością, mimo nie zawsze równomiernego traktowania – nazwę to, prestiżowego, wszystkich instrumentów, z pozornym uprzywilejowaniem fortepianu, np. w Trio.
            Jestem przekonany, że staranne spełnienie trzech postulowanych przeze mnie powyższych warunków dobrego przygotowania utworu przez wszystkich wykonawców przed pierwsza próbą, podkreślam – przed próbą, i w utworach Chopina i w utworach innych kompozytorów stworzyć powinno sytuację, w której okaże się, że istotnych problemów wspólnego grania po prostu nie ma. Jest rodzaj dialogu, lub rozmowy we troje, w tym wypadku szczególnie wdzięcznym językiem chopinowskiej muzyki, z dodatkiem bardzo twórczym, indywidualnej barwy każdego wykonawcy. Jest to rozmowa żywa, dynamiczna, ma szansę być za każdym razem inna. Oczywiście, w warunkach zbliżonej równości wiedzy, umiejętności, rzemiosła, przygotowania, zaufania i artystycznego, zdrowego rozsądku. A przecież chyba tylko takie układy bierzemy pod rozwagę.
            Pragnę jeszcze zasygnalizować problem wykonawczy w Pieśniach, dotyczący pianistów. Jest to uświadomienie sobie konieczności znacznie zwiększonej niż w wypadku współpracy z instrumentalistami tolerancji i zamierzeń interpretacyjnych. Każdy śpiewak dysponuje instrumentem jego własnym, niepowtarzalnym, powiedziałbym – unikatowym w całej historii.
            O tym trzeba pamiętać, a może nawet świadomie chronić to co niezwykłe i niepowtarzalne, w dzisiejszej epoce produktów seryjnych. „Precz z moich oczu” zaśpiewać może tenor lub bas, „Melodię”, a właściwie „Z gór gdzie dźwigali…” być może najpiękniejszą z chopinowskich Pieśni śpiewać może kobieta lub mężczyzna, Żylis-Gara lub Hiolski. Pieśni będą te same, lecz jakże zarazem inne.
            Jeśli partnerujący im pianista przeoczy konsekwencje wynikające z odmiennych głosów, jeśli nie posiada, lub nie potrafi wyrobić sobie umiejętności możliwie doskonałego grania w różnych tonacjach, różnych tempach, różnej dynamice, jeśli nie potrafi wznieść się ponad własną, być może znakomitą, lecz niewzruszona interpretację, wtedy walka o najlepsze wykonania kończy się nieuchronną klęska obojga, a zdumiony słuchacz pozostaje samotny na żałosnym pobojowisku.
            Reasumując:
            W sytuacji, w której wszyscy partnerzy, lub rozmawiający o przedmiocie, reprezentują wystarczająco wysoki poziom wykształcenia muzycznego, umiejętności i rzemiosła artystycznego, trzy widzę problemy wykonawcze utworów kameralnych i pieśniarskich Chopina:
·       Uświadomienie sobie miejsca tych utworów w twórczości Chopina jako pełnoprawnych, różnych od solistycznych jedynie swym charakterem zespołowym, lecz równie genialnych w architekturze całości i mistrzostwie elementów. Utwory te zostały napisane z wewnętrznej potrzeby, bez nacisku z zewnątrz, na który notabene Chopin był zupełnie niepodatny.
·       Jak we wszystkich utworach, ogromny respekt wobec zapisu, tekstu nutowego, który jest testamentem geniusza, przekazaniem myśli twórcy i życia człowieka, lecz również powierzonym nam arcydziełem rzemiosła kompozytorskiego, dotykalnym i możliwym do poznania.
·       Zespół ogólnych problemów grania zespołowego, do rozwiązania których, obok wymaganej, wysokiej fachowości, nieodzownym kluczem jest zaufanie i tolerancja, umiejętność rozumienia partnerów i rozważny krytycyzm, które są przecież podstawą sukcesu wszelkiego wspólnego działania.
Oprócz trzech omówionych, widzę oczywiście wiele innych problemów, lecz już nie artystycznych. Są one identyczne z tymi, jakie towarzyszą każdemu w zawiłych meandrach porozumienia z drugim człowiekiem. W tym konkretnym wypadku dotyczą one wprawdzie estetyki, lecz nie są znowu tak bardzo odległe od filozoficznego pojmowania dobra, prawdy i piękna, jednoczącego lub rozdzielającego ludzi.
            Nie przedstawiłem żadnego ze szczegółowych, ani tzw. konkretnych problemów wykonawstwa zespołowego w utworach kameralnych i Pieśniach Chopina, gdyż po prostu ich nie widzę. Jestem głęboko przekonany zarówno po latach doświadczeń estradowych jak i pedagogicznych, o skuteczności indywidualnego, możliwe doskonałego przygotowania do wspólnego wykonywania muzyki.
            Nie zająłem się też problemami pianistycznymi, gdyż są one wspólne całej twórczości Chopina. Były już wielokrotnie omawiane przez znakomitych specjalistów.
            Nie poruszyłem również problemów wykonawczych skrzypka, wiolonczelisty i wokalisty. Sam nie czuje się wystarczająco kompetentny, a żaden z moich partnerów nie dał mi upoważnienia do występowania w jego imieniu.
            Chciałbym zakończyć te spostrzeżenia o problemach wykonawczych w kameralno-pieśniarskiej twórczości Chopina, uwagą o altruizmie. Chodzi mi o ten szczególny stan psychiczny, warunek sukcesu w kameralnym graniu, kiedy wykonawca, ponad dobro jakże cennej, własnej osobowości, przedkłada dobro innych – twórcy i jego dzieła, partnerów, a ponad swoją satysfakcję i zadowolenie, radość i przeżycie słuchacza.

Warszawa, 1976

(jmarchwinski@gmail.com)